In het kort betekent compassion fatique dat je stress, spanning en vermoeidheid krijgt door het zorgen voor anderen die lijden aan een lichamelijk of psychologisch probleem. De symptomen lijken op burn-out, waardoor veel mensen in de hulpverlening dat stempel misplaatst krijgen.

De stress, spanning en vermoeidheid die ontstaat door het zorgen voor anderen die lijden aan een lichamelijk of psychologisch probleem. 

Symptomen:

1. Gebrek aan kracht, vitaliteit, energie en naar uitputting.  

2. Het is het moe zijn van het helpen en van het hebben van compassie richting anderen.  

Oorzaak:

Compassion fatique zou zich van burn-out onderscheiden door het ontstaan van deze klachten. Bij burn-out is de langdurige werkstress de aanleiding tot fysieke, mentale en emotionele uitputting. De emotionele uitputting bij compassion fatique is daarentegen een natuurlijk gevolg van het werken met mensen die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt en kan acuut optreden. Met name mensen met groot compassievermogen zijn vatbaar.

Secundair trauma, lijkt op een primair trauma, maar ontstaat door het letterlijk meeleven of ervaren van emoties die bij een trauma behoren van een cliënt. Mensen met veel compassie en inlevingsvermogen lopen extra risico. 

Het angstsysteem wordt ontregeld. 

Oorzaak:

De natuurlijke gedragingen en emoties die een gevolg zijn van het weten van een traumatische gebeurtenis, ervaren door een belangrijke naaste en de stress die het gevolg is van het helpen of willen helpen van een getraumatiseerd of lijdend persoon.

Symptomen:

- Zich opdringende voorstellingen en beelden (herbeleving),  

- vermijding en verhoogde prikkelbaarheid,  

- klachten als slaapproblemen,

- concentratieverlies voor, 

- hetzelfde type symptomen als die post-traumatische stress definiëren.  

De essentie van deze klachten is ontregeling van het angstsysteem. Het angstsysteem is belangrijk om te overleven. Het stelt ons in staat in extreme, levensbedreigende situaties, helder te blijven denken en snel te handelen. Net als in het geval van post-traumatische stress zijn de stressreacties van hulpverleners die met traumaslachtoffers werken als normale, natuurlijke reacties te beschouwen. Pas wanneer deze stressreacties lang voortduren en de hulpverlener beperken in zijn of haar functioneren, is er sprake van een secundaire traumatische stress-stoornis.

Vicarious traumatization is het innerlijke veranderen van traumahulpverleners, zoals de verandering in basisovertuigingen, levensvisie etc.

Vicarious traumatization wordt gedefinieerd als veranderingen in de innerlijke ervaringen, de innerlijke belevingswereld van traumahulpverleners. Er treden veranderingen op in de basisovertuigingen: een stelsel van in het leven opgebouwde fundamentele zekerheden, aannames en verwachtingen ten aanzien van eigen identiteit, wereldbeeld en spiritualiteit. Spiritualiteit is hier breed opgevat als hoop, geloof, vreugde, liefde, verwondering, acceptatie, vergevingsgezindheid en creativiteit. 

Oorzaak: 

Traumahulpverleners met een sterke empathische betrokkenheid bij traumaslachtoffers.

Symptomen (uitingsvormen):

- De hulpverlener kan een verwijdering ten opzichte van zichzelf ervaren (aantasting van het gevoel voor identiteit). Dit uit zich in een gevoel van onwerkelijkheid, zich emotioneel verdoofd voelen en meer afstand nemen van anderen. 

- De hulpverlener kan zich vragen gaan stellen over de betekenis en het doel van het leven. Een dergelijke ‘verstoring van de spiritualiteit’ leidt tot gevoelens van wanhoop, verwarring en hulpeloosheid. 

- Er kunnen problemen ontstaan in het omgaan met emoties. 

- Het vermogen om te ‘luisteren naar jezelf, naar je eigen behoeften’ kan aangetast zijn. Dit kan leiden tot gedragingen die schadelijk zijn voor de persoon zelf, zoals overwerken, het moeilijk vinden beslissingen te nemen, minder gevoelig worden voor wat men zelf zou willen of nodig heeft. 

- Er kunnen verstoringen van cognitieve schema’s optreden. Cognitieve schema’s zijn bepalend voor de manier waarop iemand zichzelf en de wereld interpreteert. Niet alle schema’s zijn even belangrijk voor het individu. Door opvoeding en persoonlijke ontwikkeling is de ene persoon bijvoorbeeld gevoeliger voor aantastingen van intermenselijk vertrouwen en de ander sensitiever voor verschillende vormen van machtsuitoefening. 

Nadruk op innerlijke verandering en eerder cumulatief en permanent dan acuut en voorbijgaand.

Syndroom van uitputting...

Oorzaak: Ervaren hoge werkdruk, gebrek aan voldoende middelen en ondersteuning om het werk uit te voeren, langdurige werkstress.

Symptomen:

- emotionele uitputting,  

- depersonalisatie (de neiging een negatieve, cynische houding te ontwikkelen ten aanzien van het werk) 

- verminderde gevoelens van persoonlijke bekwaamheid in de werksituatie, door uitputting en afstand